تقریبا نصف مردم عادی در دوره ای از زندگی شان دچار کمردرد می شوند و شدت آن تا حدی است که بطور موقت مانع کار می شود. اکثریت کمردرد ها بعلت اختلال در ساختار مفصل، دیسک، استخوان و یا عضلات مجاور بوده و آسیب عصبی بهمراه ندارد. لذا مراقبت و درمان کمردرد را اغلب پزشکان عمومی، ارتوپدی و فیزیوتراپی به عهده می گیرند. در معاینه اغلب اختلال عضوی واضح وجود ندارد. درد و محدودیت حرکت کمر تنها یافته بالینی می باشد.
سابقه
کمردرد مزمن اغلب در ناحیه پایین کمر در حوالی مهره های سوم تا پنجم کمری و یا در عضلات اطراف مهره ها و محل اتصال مهره های کمری به لگن (مفصل ساکروایلیاک) احساس می شود. درد ممکن است موقع بیدار شدن از خواب و یا موقع حرکت بعد از استراحت شدت یابد. این نوع درد نشانه ضایعه عضوی خطیر نیست. درد به عضلات کمر و لگن و پاها انتشار داشته ولی محدودیت چندانی در حرکات ایجاد نمی کند. استئوپروز (پوکی استخوان) ممکن است در بیماران سنین بالا وجود داشته باشد ولی بخودی خود عامل درد نمی باشد. دردهای شبانه که باعث اختلال خواب بیمار باشد ممکن است نشانه بیماری های خطیر مثل متاستاز استخوانی باشد. تب، عرق شبانه و کاهش وزن ممکن است نشانه بیماری های عفونی مثل تب مالت، سل، سرطان غدد لنفاوی و یا HIV باشد. کمردرد بندرت بعلت پارگی حلقه اطراف دیسک بین مهره ای و فتق دیسک کمر بوجود می آید. سیاتیک علائم خاص خودش را بعلت دیسک کمر ظاهر می نماید که در پایین به شرح آن پرداخته خواهد شد.
پاتوفیزیولوژی
عناصر حساس به درد، انتهاهای عصبی دریافت کننده درد در کپسول مفصلی پدیکولهای مهره ها و حلقه اطرف دیسک‌ها است. همچنین غضروف روی مهره ها در مواردیکه ضایعه استخوانی وجود داشته باشد عامل احساس درد است. درد از محل اولیه به نواحی دورتر مثل پا و پشت منعکس می شود. دردهای عضلات ناحیه دور فقرات به همان نواحی محدود می شود.
منشاء درد در کمر، درد مزمن آرتروز مفاصل پدیکولهای مهره ها و لیگامانهای مجاور آن است. درد این ناحیه به التهاب ارتباط چندانی ندارد. با پیشرفت دژنرسانس سطوح این مفاصل (فاست ها) هیپرتروفی مفصل و شل شدن رباطهای نگهدارنده آن، استواری فقرات را بر روی هم و وضعیت محوری ستون فقرات بهم می خورد. در نتیجه لغزیدن یک فقره روی فقره دیگر (اسپوندیلولیستزیس) موجب تنگ شدن کانال نخاع و فشار بر ریشهای عصبی کودا اکین و درد و اختلال عصبی مربوط به این ناحیه می شود.
تشخیص
محدودیت دامنه حرکات، در بلند کردن پا در حال خوابیده به پشت، خم شدن از ناحیه کمر در حال ایستاده و دیگر محدودیت های حرکت بعلت درد وجود دارد. اختلال در حس مربوطه به ریشه های عصبی کمری و خاجی و ضعف عضلات مربوط به این ریشه ها و کاهش رفلکس ها در موارد آسیب ریشه های عصبی این ناحیه بوجود می آید. در موارد مشخص کمر درد بعلت کشیدگی و زور معمولا رادیوگرافی کمر و CT اسکن و اسکن MRI ضروری نیست. در موارد درد مقاوم بیش از چند هفته و در موارد درد به علت نامشخص بررسیها با رادیولوژی و اسکن جهت تشخیص موارد عفونی و توموری ضرورت پیدا می کند. در موارد آرتروز بدون عارضه عصبی اغلب رادیوگرافی ساده کمر کافی است. تغییرات دژنراتیو در سطوح مفاصل مهره ها و دیسک با پیشرفت سن بیشتر دیده می شود و اغلب بدون علامت است. در موارد دردهای شدید و مقاوم عمقی پایین کمر و ناحیه زیر دنده ها بررسی بیشتر با اسکن ضروری است. آزمایش خون از نظر سدیمانتاسیون، CRP، شمارش خون و در مواردی کشت خون و ایمونوالکتروفورز برای رد عفونت و تومورها ضرورت پیدا می کند.
درمان
انواع مسکن ها در کاهش کمر درد موثر بوده و ارجحیت چندانی نسبت به یکدیگر ندارند. برای کاهش درد استراحت در مرحله حاد ضرورت دارد. دراز کشیدن در هر وضعیتی که راحت باشد خوب است. ماساژ عضلات کمر، گرم کردن عضلات دچار اسپاسم، استفاده از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مثل دیکلوفناک، بروفن و ایندومتاسین موثر است. در گذشته از اجزاء کشش و روش های فیکس نمودن استفاده می نمودند اما امروزه متروک شده است. شل کننده‌ها مثل دیازپام بیشتر مصرف می شود در مواردی تاثیر در سیر بهبودی دارد. دستکاری های ناشیانه فیزیوتراپی روی کمر ممکن است در مواردی به آسیب بیشتر منجر شود. توضیح چگونگی اختلال و نحوه تشدید ناراحتی در نشستن و ایستادن نامتناسب و برداشتن و بلند کردن اجسام سنگین برای پیشگیری از عود بیماری کمک می کند. استفاده از کرست کمر ارتوپدی در مرحله فعالیت بعد از بهبودی نسبی توصیه می شود. توجه به وضعیت مناسب تختخواب و صندلی در کار و رانندگی لازم است. در مواردی درد مزمن کمر نشانه افسردگی و اضطراب مزمن بوده که صرفا به درمان با داروهای مربوطه جواب می دهد. در 40 سال گذشته مشخص شده است که جراحی اغلب عوارض بیشتر از اثر مطلوب در درمان کمردرد داشته است.در موارد استثنایی برای ایجاد ثبات و بهم پیوستن مهره ها، عمل جراحی لازم استکمردرد،دیسک و سیاتیک
تقریبا نصف مردم عادی در دوره ای از زندگی شان دچار کمردرد می شوند و شدت آن تا حدی است که بطور موقت مانع کار می شود. اکثریت کمردرد ها بعلت اختلال در ساختار مفصل، دیسک، استخوان و یا عضلات مجاور بوده و آسیب عصبی بهمراه ندارد. لذا مراقبت و درمان کمردرد را اغلب پزشکان عمومی، ارتوپدی و فیزیوتراپی به عهده می گیرند. در معاینه اغلب اختلال عضوی واضح وجود ندارد. درد و محدودیت حرکت کمر تنها یافته بالینی می باشد.
سابقه
کمردرد مزمن اغلب در ناحیه پایین کمر در حوالی مهره های سوم تا پنجم کمری و یا در عضلات اطراف مهره ها و محل اتصال مهره های کمری به لگن (مفصل ساکروایلیاک) احساس می شود. درد ممکن است موقع بیدار شدن از خواب و یا موقع حرکت بعد از استراحت شدت یابد. این نوع درد نشانه ضایعه عضوی خطیر نیست. درد به عضلات کمر و لگن و پاها انتشار داشته ولی محدودیت چندانی در حرکات ایجاد نمی کند. استئوپروز (پوکی استخوان) ممکن است در بیماران سنین بالا وجود داشته باشد ولی بخودی خود عامل درد نمی باشد. دردهای شبانه که باعث اختلال خواب بیمار باشد ممکن است نشانه بیماری های خطیر مثل متاستاز استخوانی باشد. تب، عرق شبانه و کاهش وزن ممکن است نشانه بیماری های عفونی مثل تب مالت، سل، سرطان غدد لنفاوی و یا HIV باشد. کمردرد بندرت بعلت پارگی حلقه اطراف دیسک بین مهره ای و فتق دیسک کمر بوجود می آید. سیاتیک علائم خاص خودش را بعلت دیسک کمر ظاهر می نماید که در پایین به شرح آن پرداخته خواهد شد.
پاتوفیزیولوژی
عناصر حساس به درد، انتهاهای عصبی دریافت کننده درد در کپسول مفصلی پدیکولهای مهره ها و حلقه اطرف دیسک‌ها است. همچنین غضروف روی مهره ها در مواردیکه ضایعه استخوانی وجود داشته باشد عامل احساس درد است. درد از محل اولیه به نواحی دورتر مثل پا و پشت منعکس می شود. دردهای عضلات ناحیه دور فقرات به همان نواحی محدود می شود.
منشاء درد در کمر، درد مزمن آرتروز مفاصل پدیکولهای مهره ها و لیگامانهای مجاور آن است. درد این ناحیه به التهاب ارتباط چندانی ندارد. با پیشرفت دژنرسانس سطوح این مفاصل (فاست ها) هیپرتروفی مفصل و شل شدن رباطهای نگهدارنده آن، استواری فقرات را بر روی هم و وضعیت محوری ستون فقرات بهم می خورد. در نتیجه لغزیدن یک فقره روی فقره دیگر (اسپوندیلولیستزیس) موجب تنگ شدن کانال نخاع و فشار بر ریشهای عصبی کودا اکین و درد و اختلال عصبی مربوط به این ناحیه می شود.
تشخیص
محدودیت دامنه حرکات، در بلند کردن پا در حال خوابیده به پشت، خم شدن از ناحیه کمر در حال ایستاده و دیگر محدودیت های حرکت بعلت درد وجود دارد. اختلال در حس مربوطه به ریشه های عصبی کمری و خاجی و ضعف عضلات مربوط به این ریشه ها و کاهش رفلکس ها در موارد آسیب ریشه های عصبی این ناحیه بوجود می آید. در موارد مشخص کمر درد بعلت کشیدگی و زور معمولا رادیوگرافی کمر و CT اسکن و اسکن MRI ضروری نیست. در موارد درد مقاوم بیش از چند هفته و در موارد درد به علت نامشخص بررسیها با رادیولوژی و اسکن جهت تشخیص موارد عفونی و توموری ضرورت پیدا می کند. در موارد آرتروز بدون عارضه عصبی اغلب رادیوگرافی ساده کمر کافی است. تغییرات دژنراتیو در سطوح مفاصل مهره ها و دیسک با پیشرفت سن بیشتر دیده می شود و اغلب بدون علامت است. در موارد دردهای شدید و مقاوم عمقی پایین کمر و ناحیه زیر دنده ها بررسی بیشتر با اسکن ضروری است. آزمایش خون از نظر سدیمانتاسیون، CRP، شمارش خون و در مواردی کشت خون و ایمونوالکتروفورز برای رد عفونت و تومورها ضرورت پیدا می کند.
درمان
انواع مسکن ها در کاهش کمر درد موثر بوده و ارجحیت چندانی نسبت به یکدیگر ندارند. برای کاهش درد استراحت در مرحله حاد ضرورت دارد. دراز کشیدن در هر وضعیتی که راحت باشد خوب است. ماساژ عضلات کمر، گرم کردن عضلات دچار اسپاسم، استفاده از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مثل دیکلوفناک، بروفن و ایندومتاسین موثر است. در گذشته از اجزاء کشش و روش های فیکس نمودن استفاده می نمودند اما امروزه متروک شده است. شل کننده‌ها مثل دیازپام بیشتر مصرف می شود در مواردی تاثیر در سیر بهبودی دارد. دستکاری های ناشیانه فیزیوتراپی روی کمر ممکن است در مواردی به آسیب بیشتر منجر شود. توضیح چگونگی اختلال و نحوه تشدید ناراحتی در نشستن و ایستادن نامتناسب و برداشتن و بلند کردن اجسام سنگین برای پیشگیری از عود بیماری کمک می کند. استفاده از کرست کمر ارتوپدی در مرحله فعالیت بعد از بهبودی نسبی توصیه می شود. توجه به وضعیت مناسب تختخواب و صندلی در کار و رانندگی لازم است. در مواردی درد مزمن کمر نشانه افسردگی و اضطراب مزمن بوده که صرفا به درمان با داروهای مربوطه جواب می دهد. در 40 سال گذشته مشخص شده است که جراحی اغلب عوارض بیشتر از اثر مطلوب در درمان کمردرد داشته است.در موارد استثنایی برای ایجاد ثبات و بهم پیوستن مهره ها، عمل جراحی لازم است
دکتر زهرا عباس زاده
متخصص پزشک خانواده
